بهداشت دهان و دندان (در آیینه حدیث
و علم پزشکی)
مؤلف: عباس عزیزی
ناشر: نبوغ / قم
تیراژ: 5000 نسخه
نوبت چاپ: اول
تاریخ چاپ: 1376
«دهان و اعضای تشکیل دهنده آن یکی از اجزای مهم صورت می باشند و مهمترین عضو بدن در برقراری روابط اجتماعی انسانها با یکدیگر می باشد. صحبت کردن را می توان مهمترین وسیله ارتباطی انسانها محسوب کرد و بدیهی است که دندانها نقش بسیار مهمی در این رابطه دارند. همچنین لبخند زیبایی که به سیمای هر فرد نقش می بندد، مدیون همان دندانهای زیبا می باشد.
در دندانپزشکی، پیشگیری اهمیت و ارزش خاصی دارد و آموزش مؤثر بهداشت دهان و دندان می تواند بهترین و آسانترین راه برای تأمین سلامت دهان و دندان افراد جامعه باشد و آنچه امروز درمان می شود، دیروز قابل پیشگیری بود و نظر به اینکه هزینه درمانهای دندانپزشکی بالا بوده و این سبب می شود که عده کثیری از اقشار کم درآمد از خدمات درمانی دندانپزشکی محروم باشند اما وسایل پیشگیری از بیماریهای دهان و دندان از قبیل مسواک، نخ دندان و خمیردندان بسیار ارزان و فراوان در دسترس همگان قرار گیرد و با توجه به این امر می توان از هزینه های گزاف درمانهای دندانپزشکی، اتلاف وقت نیروی انسانی و صرف بی مورد مواد و وسایل، جلوگیری نمود. گام نخست در امر پیشگیری از دو بیماری اصلی دندانها یعنی پوسیدگی و بیماری لثه، آگاهی مردم از ساختمان دندانها و بافتهای اطراف آن می باشد و اینکه چه عواملی سبب پوسیدگی در دندان یا بیماری لثه می گردد.
گام بعدی در پیشگیری، اهمیت به دندانهای شیری می باشد. متأسفانه اکثر والدین بر این عقیده هستند که دندانهای شیری به دلیل اینکه می ریزند نیازی به درمان ندارند و باید به این نکته توجه داشت که اهمیت و ارزش دندانهای شیری کمتر از دندانهای دائمی نیست ...»
آنچه خواندید بخشی از مقدمه دکتر تقی بینایی است که بر این کتاب نگاشته است. مؤلف نیز در
گام نخست در امر پیشگیری از دو بیماری اصلی دندانها یعنی پوسیدگی و بیماری لثه، آگاهی مردم از ساختمان دندانها و بافتهای اطراف آن می باشد و اینکه چه عواملی سبب پوسیدگی در دندان یا بیماری لثه می گردد.
مقدمه خویش بر این کتاب به سفارش اکید پیامبر اسلام(ص) نسبت به رعایت نظافت و پاکیزگی اشاره می کند که فرمود: الطهور نصف الایمان «پاکی نیمی از ایمان است». یا «النظافة من الایمان و الایمان فی الجنة». پاکیزگی جزئی از ایمان است و ایمان است که انسان را به بهشت رهبری می کند.
موضوع «بهداشت دهان و دندان» که مؤلف محترم با کاوش در متون روایی و سیره معصومان (علیهم السلام) جوانب آن را مورد بررسی قرار داده است، موضوعی
یکی از وجوه اهتمام پیامبر اکرم(ص) در حرکت دادن جامعه به سوی مدنیت و تعالی مادی، سفارش اکید آن حضرت به مسواک زدن بوده است.
جدی و قابل توجه در امر سلامت انسان است. دقت در روایات و حکایاتی که در این کتاب آمده است ما را به این نکته آگاه می کند که با آنکه آرمان پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) هدایت بشر و به اوج رساندن ارزشهای اخلاقی و انسانی است، در عین حال از مسایل فردی و جزیی نیز فروگذاری نکرده اند.
یکی از وجوه اهتمام پیامبر اکرم(ص) در حرکت دادن جامعه به سوی مدنیت و تعالی مادی، سفارش اکید آن حضرت به مسواک زدن بوده است. همه شنیده ایم که آن بزرگوار فرمود:
«لو لا اشق علی امتی لامرتهم بالسواک مع کل وضوءٍ».
اگر مشقت امتم نبود به آنان فرمان می دادم که در هر وضویی مسواک کنند.
(سنن بیهقی، ج1، ص35)
در کتاب «بهداشت دهان و دندان» 110 حدیث از پیشوایان دین گرد آمده است که در هر کدام بر مسواک زدن و اهمیت و خواص شیوه آن و نتایج این عمل تأکید شده است.
در فصل اول کتاب، «اهمیت مسواک» از لابه لای متون روایی طرح شده است که به چند حدیث از این میان اشاره می کنیم.
قال رسول اللّه (ص): «ما زال جبرئیلُ یوصینی بالسواک حتی ظننت انه سیجعله فریضةً».
جبرئیل همواره مرا به مسواک سفارش می کرد تا جایی که گمان کردم آن را واجب خواهد ساخت.
(بحار، ج 76، ص 126)
قال امیرالمؤمنین(ع): «السواک مـرضاة للّه و سنة النبی و مطیبة للفم.»
مسواک زدن سبب جلب رضایت و خشنودی خداوند و اجرای سنت پیغمبر است و وسیله خوشبویی دهان و دندان است.
(مکارم الاخلاق، ص51)
پیامبر اکرم(ص): جبرئیل همواره مرا به مسواک سفارش می کرد تا جایی که گمان کردم آن را واجب خواهد ساخت.
قال رسول اللّه (ص): «ان من حقّ الضیف ان یُعد له الخلال.»
از حقوق مهمان این است که میزبان برایش خلال دندان مهیا کند.
(المحاسن، ص564)
در فصل دوم اسرار مسواک و در برخی موارد آثار مسواک در آینه اخبار و روایات مورد بررسی قرار گرفته است.
در فصل سوم روایاتی در باب آثار روحی و معنوی مسواک ذکر شده است.
در فصل چهارم آثار بهداشتی و سلامتی مسواک که در روایات یاد شده آمده است که کاملترین و جامعترین این احادیث، حدیثی است از امام صادق(ع) که فرمود:
«فی السواک اثنتاعشرة خصلة، هو من السنة و مطهرة للفم و مجلاة للبصر یرضی الرحمن و یبیض الاسنان و یذهب بالصفر و یشدّ اللثة و یشهی الطعام و یذهب بالبلغم و یزید فی الحفظ و یضاعف الحسنات و تفرح به الملائکه».
در مسواک زدن، دوازده فایده وجود دارد. از سنت پیامبر است، دهان را پاکیزه می کند، وسیله روشنی چشمان است، باعث خشنودی خداوند است، دندانها را سفید می کند، زردی دندان را می برد، لثه ها را محکم می سازد، اشتهاآور است، بلغم را می برد، حافظه را زیاد می کند، ثواب حسنات را دو برابر می کند و فرشتگان را خشنود می سازد.
(میزان الحکم، ج4، ص598)
فصل پنجم به بیان سیره رسول خدا(ص) و کیفیت مسواک زدن ایشان اختصاص یافته است. درفصل هفتم، آداب مسواک زدن با بهره گیری از روایات معصومان(ع) بیان شده است.
کراهت مسواک با آب گرم ـ به سبب فاسد کردن دندانها ـ ضرورت مسواک زدن دندانها به صورت عرضی و نه طولی و زیان آشامیدن آب سرد پس از آب گرم از اهم مطالب این بخش است.
بخش دوم کتاب به توصیه های پزشکی اختصاص یافته است.
در فصل نخست از بخش دوم، وسایل پاک کننده دهان و دندان تشریح شده است. این وسایل عبارتند از: 1ـ مسواک 2ـ خلال 3ـ نخ دندان 4ـ مضمضه کردن.
در فصل دوم و سوم به ترتیب وسایل کمکی برای تأمین سلامتی دهان و دندان و ساختمان دندان مورد مطالعه قرار گرفته است.
در فصل چهارم با بیماریهای پوسیدگی دندان و در فصل پنجم با بیماریهای لثه آشنا می شویم.
مؤلف محترم در بخش دوم این کتاب از تازه ترین مطالب علمی دندانپزشکی بهره جسته و بسیاری از نکات دقیق علم دندانپزشکی را به زبانی ساده توضیح داده است.
با آرزوی توفیق برای نویسنده، چند توصیه مفید ایشان را در کتاب یادشده که برای بهداشت دهان و دنـدان آمـده است، نقـل می کنیم:
1ـ حداقل در شبانه روز یعنی بعد از صرف صبحانه، ناهار و شام باید مسواک کرد. البته مسواک بعد از شام و قبل از خواب اهمیت بیشتری دارد.
2ـ باید بعد از صرف هر نوع ماده غذایی یا میوه، دهان و دندانها را به وسیله آب به خوبی شستشو داده و تمیز نمود.
3ـ مسواک هر شخص باید فقط مورد استفاده خود او قرار گیرد و دیگری از آن استفاده نکند.
4ـ بعد از مسواک کردن خوب است مسواک در داخل لیوان طوری قرار گیرد که موهای مسواک از لیوان بیرون بماند تا زود خشک شود.
5ـ مصرف خمیردندانهای مختلف بهتر از مصرف فقط یک نوع خمیردندان است.
6ـ از شکستن اجسام سخت با دندان باید خودداری کرد.
7ـ از خوردن آب یا غذای داغ و خیلی سرد با هم یا به فاصله کوتاه از هم باید خودداری شود.
8ـ خوردن مواد قندی و بخصوص مواد قنددار چسبنده مثل شکلات و آب نبات و مانند اینها برای دندان زیان بخش است.
9ـ از تحریک لثه به وسیله سنجاق یا چوب کبریت و غیره خودداری شود.
10ـ دندانهای مصنوعی همیشه باید تمیز نگه داشته شود.
11ـ از دندانهای شیری اطفال باید مراقبت شود.
12ـ زنان باردار باید به بهداشت دهان و دندان توجه بیشتری نمایند.
13ـ خوردن غذاهای سرشار از کلسیم و فسفر مثل شبدر و فراورده های آن برای سلامت دندانها مفید می باشد.
14ـ هنگام آشامیدن چای بهتر است آن را با شکر شیرین کنیم و تا آن جا که ممکن است از خوردن قند و بخصوص جویدن قند موقع نوشیدن چای خودداری کنیم.
15ـ اساس حفظ سلامت دندانها، مسواک کردن صحیح و مرتب دندانها است. مسواک باید دارای موهای کوتاه و از نظر زبری و نرمی مناسب باشد.
